Νταβούτογλου: Το Στρατηγικό Βάθος
● Η ισχύς ενός κράτους, η νοοτροπία, η πολιτισμική ταυτότητα ... ο ανθρώπινος παράγων
● Η ιστορία δεν αλλάζει, η γεωγραφία, δύσκολα.
● Η κοινή αντίληψη χώρου και χρόνου των πολιτών, δημιουργεί σταθερές δομές ισχύος.
✎ Τεύχος 64 ΕΛΕΣΜΕ
ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ Κ. ΑΧΜΕΤ ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥ ΤΗΣ
Του Ανδρέα ΜατζάκουΑποστράτου Αξκου ΣΞ
ΜΑ Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Για το βιβλίο του κ. Αχμέτ Νταβούτογλου ‘’Το Στρατηγικό Βάθος’’ το οποίο περιγράφει τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει η Τουρκία στο Διεθνές Σύστημα, έχουν γραφεί πάρα πολλές κριτικές από επιστήμονες και καθηγητές των Διεθνών Σχέσεων.Στο παρόν άρθρο, προσεγγίζω μόνο την συμβολή του οράματος του σημερινού Υπουργού Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) της Τουρκίας στην διαμόρφωση της ισχύος και της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.
Στην αρχή εξηγώ με λίγα λόγια την έννοια του στρατηγικού βάθους, στη συνέχεια αναπτύσσω την εξίσωση της ισχύος μιας χώρας, τα περί στρατηγικής νοοτροπίας και καταλήγω σε συμπεράσματα.
ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΒΑΘΟΣ
Στην λέξη βάθος, ο σημερινός ΥΠΕΞ της Τουρκίας περιλαμβάνει δυο πεδία:- στο πρώτο πεδίο τοποθετεί το ιστορικό και γεωγραφικό βάθος της Τουρκίας,
- ενώ στο δεύτερο πεδίο συναρτά τις κινήσεις της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας σε στρατηγικό επίπεδο, από αυτό το βάθος.
Η κατανόηση του γεωγραφικού βάθους της Τουρκίας, επιτρέπει στην ελίτ της χώρας [1], θεωρώ δε ότι υπονοεί και, ότι την οδηγεί στην ουσία στις κινήσεις που πρέπει να κάνει στις σχέσεις της με άλλες χώρες.
Ο κ. Νταβούτογλου τονίζει την αξία του στρατηγικού βάθους για την Τουρκία μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου κατά την άποψη του, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας δεν είχε μεγάλα περιθώρια ελιγμών και επιτεύξεως αυτού του βάθους, λόγω του διπολικού συστήματος που επικρατούσε στη διεθνή σκηνή (ΗΠΑ-ΕΣΣΔ).
Θεωρεί ότι το ιστορικό και γεωγραφικό βάθος δίδουν τεράστια ψυχολογική δύναμη στην τουρκική κοινωνία, δύναμη η οποία μπορεί να μετατραπεί σε δυναμισμό προκειμένου η Τουρκία όχι μόνο να είναι παρούσα αλλά και να διαμορφώνει τις εξελίξεις στον άμεσο περίγυρο της (περιφέρεια), αλλά και στον κόσμο γενικότερα. Θέλει δηλαδή η Τουρκία να μην διαβάζει απλώς, αλλά να γράφει την ιστορία.
Η ΕΞΙΣΩΣΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ
Γιατί όμως ο κ. Νταβούτογλου εκπόνησε γραπτώς από το 2001 αυτό το όραμα για την Τουρκία και επιμένει στο ιστορικό και γεωγραφικό βάθος της; Θα κατανοήσουμε αυτή την επιμονή εάν εξετάσουμε την εξίσωση της ισχύος. Κατά τη ρεαλιστική σχολή των Διεθνών Σχέσεων, η ισχύς μιας χώρας διαμορφώνει τη θέση της στο Διεθνές Σύστημα και φυσικά και την κατανομή και ανακατανομή συμφερόντων, μετά από έναν πόλεμο, απλή διένεξη, ή μια διεθνή συμφωνία. Στην ισχύ [2] ενός κράτους περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων, η γεωγραφική του θέση, ο πληθυσμός του, η ικανότητα της ηγεσίας του, η ποιότητα και ο αριθμός των Ενόπλων Δυνάμεων, η τεχνολογική του πρόοδος και οι φυσικοί του πόροι του. Σύμφωνα με το βιβλίο (Σελ 48), η ισχύς (Ι) μιας χώρας, δίδεται από τον παρακάτω τύπο:Ι= (ΣΔ+ΔΔ) x (ΣΝ x ΣΣ x ΠΒ)
Όπου ΣΔ = τα σταθερά δεδομένα μιας χώρας τα οποία είναι η ιστορία, η γεωγραφία, ο πληθυσμός και ο πολιτισμός της κοινωνίας και, τα οποία δεν μεταβάλλονται εύκολα τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον.
Όπου ΔΔ= τα δυναμικά δεδομένα τα οποία είναι η οικονομική ικανότητα, η τεχνολογική ανάπτυξη και η στρατιωτική ικανότητα και, τα οποία μεταβάλλονται εύκολα συνεπεία των πολιτικών επιλογών μιας χώρας.
Στην δεύτερη παρένθεση του δευτέρου μέρους της εξισώσεως, το ΣΝ είναι η στρατηγική νοοτροπία, το ΣΣ ο στρατηγικός σχεδιασμός και το ΠΒ η πολιτική βούληση για την λήψη κάθε είδους αποφάσεων και κυρίως εξωτερικής πολιτικής.
Σ’ αυτό το δεύτερο σκέλος της εξισώσεως επικεντρώνει την προσοχή του ο κ. Νταβούτογλου. Το όραμα προσφέρει τον στρατηγικό σχεδιασμό, οδηγεί την πολιτική βούληση και δίδει την γραμμή για την στρατηγική νοοτροπία μιας κοινωνίας. Η διαμόρφωση δε της κοινωνίας κάθε κράτους έχει βαρύνουσα σημασία καθόσον, η στήριξη της στις όποιες κυβερνητικές αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής είναι απαραίτητη αφού όχι μόνο τις νομιμοποιεί, αλλά αναλαμβάνει και τις θυσίες για την εφαρμογή του οράματος. Στο θέμα πολιτική βούληση, σημειώνω ότι τονίζει την ανάγκη η Τουρκία να αναπτύξει αυτόνομη αμυντική βιομηχανία ώστε να μην εξαρτάται από το εξωτερικό, διότι όπως λέει, οι χώρες που εξαρτούν τις αμυντικές τους ικανότητες από το εξωτερικό, δεν μπορούν να έχουν ισχυρή και μόνιμη πολιτική βούληση.
Ειδικώς για τον στρατηγικό σχεδιασμό, θεωρεί ότι οι μεγαλύτερες αδυναμίες της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας τις προηγούμενες δεκαετίες, οφείλονταν στο ότι δεν υπήρχε ένα συνεπές θεωρητικό πλαίσιο, σαν αυτό που ο ίδιος συνέγραψε, εντός του οποίου θα γίνονταν η σύνθεση των στρατηγικών και τακτικών επιτυχιών για την επίτευξη των στόχων της Υψηλής Στρατηγικής [3].
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Με τον όρο "στρατηγική νοοτροπία" μιας κοινωνίας εννοεί τη γνώμη μιας κοινωνίας για το τι είναι αυτή η κοινωνία, ως αποτέλεσμα της ιστορικής της συνειδήσεως. Η δε ιστορική συνείδηση εμπεριέχει το πολιτισμικό, το κοινωνικό, το θρησκευτικό και το ψυχολογικό σύστημα αξιών καθώς και τον γεωγραφικό ζωτικό της χώρο στον οποίο διαμορφώνεται αυτή η κοινωνία καθορίζοντας και την αντίληψη της για τη θέση που κατέχει στον κόσμο. Οι αντιλήψεις περί του χώρου μιας κοινωνίας με άξονα τη γεωγραφική της θέση και του χρόνου με άξονα την ιστορική της εμπειρία, αποτελούν το πνευματικό τους υπόβαθρο που επηρεάζει ουσιαστικά τις αποφάσεις της εξωτερικής πολιτικής.Η πολιτισμική ταυτότητα μιας κοινωνίας ενδυναμώνει την εθνική συνείδηση και της δίδει λόγο υπάρξεως. Θεωρώ πολύ σημαντική την επισήμανση που κάνει ότι η στρατηγική νοοτροπία πρέπει να στηρίζεται σε υπαρξιακούς λόγους, αλλιώς η κοινωνία περιπίπτει σε παθητικότητα. Υποχώρηση της στρατηγικής νοοτροπίας συνεπάγεται φθορά της εθνικής συνειδήσεως και συνεπώς κίνδυνο για την ιστορική ύπαρξη μιας κοινωνίας. Ας σκεφθούμε δηλαδή πόσο άσχημη είναι η κατάσταση στη χώρα μας, όταν όχι μόνο δεν υφίσταται στρατηγική νοοτροπία, αλλά βάλλεται πανταχόθεν η ταυτότητα και η ιδιοπροσωπεία των Ελλήνων, δηλαδή η συνοχή της κοινωνίας.
Και ο κ. Νταβούτογλου παραδέχεται ότι το βασικότερο στοιχείο κάθε κράτους είναι ο ανθρώπινος παράγων.
Είναι αδύνατον να αλλάξεις την γεωγραφία της χώρας σου και σχεδόν αδύνατον την ιστορία της.
Όμως μέσω της εθνικής παιδείας και γενικότερα μέσω της καλλιέργειας των πολιτών, είναι δυνατόν να δοθούν νέες ερμηνείες ικανές να ανοίξουν νέους ορίζοντες στη γεωγραφία και την ιστορία, όπως λέει. Με απλά λόγια, έχει σημασία να διαμορφωθεί η αίσθηση του "ανήκειν"’ στους κατοίκους μιας χώρας, με κοινή αντίληψη του χώρου και του χρόνου. Έτσι δημιουργούνται σταθερές δομές στην κοινωνία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η συγγραφή του βιβλίου έγινε για να αποτελέσει τον βασικό οδηγό των επιλογών της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, η δε περιγραφή του βάθους που απαιτείται για τη χώρα, έγινε για να δικαιολογηθούν οι κινήσεις που θα υιοθετηθούν στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής. Μετά και την τελευταία εκλογική νίκη του κ. Ερντογάν η οποία σηματοδοτεί τη συνεχιζόμενη άνοδο του πολιτικού συστήματος στη διακυβέρνηση της χώρας έναντι των στρατιωτικών, στην κυβέρνηση του οποίου συνεχίζει ως ΥΠΕΞ ο κ. Νταβούτογλου, το όραμα που περιγράφεται στο βιβλίο, έχει ήδη μετατραπεί σε στόχους που θα πρέπει να επιτύχει η Υψηλή Στρατηγική της Τουρκίας.Έχουμε ήδη δει την προσέγγιση με Ιράν, την δημιουργία εντάσεως στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ με αφορμή την αποστολή του πλοίου Μαβί Μαρμαρά στην Γάζα προκειμένου η Τουρκία να πείσει τους Άραβες ότι άλλαξε πορεία, την προσπάθεια βελτιώσεως των σχέσεων με Αρμενία κλπ.
Ο στρατηγικός αυτός σχεδιασμός, έχει γραφεί από έναν πολιτικό/διπλωμάτη και συνεπώς το μήνυμα προς τους στρατιωτικούς είναι σαφές: αντιμετωπίσατε επιτυχώς τον σοβιετικό κίνδυνο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ σε μια μονοδιάστατη εξωτερική πολιτική, αλλά η Τουρκία είναι ένα μεγάλο κράτος και πρέπει να έχει ευρύτερα οράματα. Και για την εκπλήρωση τέτοιων οραμάτων, απαιτείται την πρωτοβουλία να έχουν οι πολιτικοί. Η δε στρατιωτική ισχύς θα χρησιμοποιηθεί για την εκπλήρωση των πολιτικών στόχων της εξωτερικής πολιτικής.
Η Τουρκία πατώντας στην ιστορική της κληρονομιά, θα εκμεταλλευτεί πλήρως τη γεωπολιτική της θέση απαιτώντας την ικανοποίηση των απαιτήσεων της και παζαρεύοντας τις θέσεις της στο διεθνές σύστημα. Η στάση αυτή απέχει πολύ από την ακολουθουμένη ελληνική τακτική στις σχέσεις με την Τουρκία, την οποία δεν έχουμε δυσκολέψει σε τίποτα, ούτε καν με απαίτηση για εφαρμογή των δικαιωμάτων μας που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ο κ. Νταβούτογλου ως άριστος γνώστης των διαφόρων θεωριών των Διεθνών Σχέσεων, όχι μόνο γνωρίζει, αλλά και θα οδηγήσει την Τουρκία να εφαρμόσει στην πράξη αυτό που εδώ και πολλά χρόνια ισχύει στο Διεθνές Σύστημα:
Η ισχύς ενός κράτους, διαμορφώνει τις επιλογές του και την πολιτική πραγματικότητα στον περίγυρο του.
Και όσο αυτή η ισχύς της Τουρκίας αυξάνεται, τόσο θα αυξάνονται οι επιδιώξεις και οι επεκτατικές της βλέψεις εις βάρος των γειτόνων της και ιδίως αυτών που δεν έχουν να επιδείξουν συνεπή εξωτερική πολιτική. Ας μην ξεχνάμε ότι, η επέκταση ενός κράτους στον σύγχρονο κόσμο δεν γίνεται πλέον μόνο με κατάληψη εθνικού εδάφους αντιπάλου κράτους συνεπεία πολεμικών επιχειρήσεων αλλά κυρίως με πολιτικά και οικονομικά μέσα [4].
Ο κ. Νταβούτογλου έγραψε ένα τόσο ευρύ στρατηγικό όραμα γιατί πιστεύει ότι η στρατηγική μιας χώρας που βασίζεται στην εξουδετέρωση μιας και μόνον απειλής, στην ουσία πρόκειται για έλλειψη στρατηγικής. Και διατυπώνει αυτή τη σκέψη έχοντας κατά νουν ότι τα χρόνια του ψυχρού πολέμου, η Τουρκία συμμετέχοντας στο ΝΑΤΟ από ανάγκη για την αντιμετώπιση της σοβιετικής απειλής, περιόρισε το ζωτικό της χώρο στα στενά σύνορα της, ενώ παράλληλα δεν ανέπτυξε διπλωματικές σχέσεις με γειτονικά κράτη που δεν ανήκαν στη δυτική συμμαχία. Αυτήν ακριβώς την αδυναμία της εξωτερικής πολιτικής, έρχεται να αποκαταστήσει με τον στρατηγικό σχεδιασμό που περιγράφει στο βιβλίο του.
Αυτή η φιλοδοξία, πιστεύω ότι είναι και ο κίνδυνος που εμπεριέχεται σ’ αυτό το ομολογουμένως φιλόδοξο όραμα: η επιτυχία σε οποιοδήποτε επίπεδο, που ήρθε είτε ως αποτέλεσμα του στρατηγικού σχεδιασμού, είτε λόγω του ότι μεγαλύτερες δυνάμεις επέτρεψαν για τα δικά τους συμφέροντα, να κάνουν την Τουρκία να ξεχάσει τα όρια της και να προβεί σε λάθος εκτιμήσεις. Λάθος εκτιμήσεις διότι στο διεθνές σύστημα η ισχύς είναι σχετική και όχι απόλυτη έννοια, εξαρτωμένη από το πόση ισχύ διαθέτουν και οι αντίπαλοι σου [5]. Και τα όρια της Τουρκίας στα Βαλκάνια και τη Μ. Ανατολή νομίζω ότι καθορίζονται πρώτα από όλα από τα αμερικανικά συμφέροντα και στη συνέχεια από τα συμφέροντα του Ισραήλ, ενώ στον χώρο του Καυκάσου από τα συμφέροντα της Ρωσίας.
Το βιβλίο ο κ. Νταβούτογλου το έγραψε το 2001, πολύ προτού αναλάβει ΥΠΕΞ της χώρας. Σήμερα νομίζω ότι είναι εμφανές ότι, στο όραμα αυτό καλύπτονται οι επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας με επιστημονικό μανδύα. Καθώς δε θα αυξάνει η ισχύς της Τουρκίας, έχω την άποψη ότι αργά ή γρήγορα θα ανησυχήσουν άλλα κράτη, κυρίως στην Μ. Ανατολή, τα οποία πιθανόν να εκλάβουν την Τουρκία ως απειλή και να συνασπισθούν για την αντιμετώπιση της εφαρμόζοντας τη θεωρία της ‘’εξισορροπήσεως’’ μιας απειλής (Balancing) [6] που κυριαρχεί στον σχηματισμό συμμαχιών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αντί επιλόγου, παραθέτω αυτούσια μια σκέψη του κ. Νταβούτογλου με την οποία νομίζω ο κάθε λογικός άνθρωπος όχι μόνο θα συμφωνήσει, αλλά και θα προβληματιστεί( Σελ 75):η βαρύτητα μιας χώρας στην εξίσωση της ισχύος προκύπτει από τον προσδιορισμό των σταθερών και μεταβλητών δεδομένων.
Ένας καλός στρατηγικός σχεδιασμός και μια ισχυρή πολιτική βούληση συμβάλλουν στο να σχηματίσουν τα σταθερά και μεταβλητά δεδομένα μιας αδύναμης χώρας, μια ισχύ κατά πολύ ανώτερη από τις δυνατότητες της,
ενώ ένας ασυνεπής στρατηγικός σχεδιασμός και μια ασθενής πολιτική βούληση μπορεί να γίνουν αιτία ώστε η εξίσωση ισχύος μιας χώρας με σημαντικές δυνατότητες να κυμαίνεται σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα της πραγματικής της αξίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΓΓΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ- Edward Luttwak, ‘’The Grand Strategy of the Roman Empire from the 1st Century AD to the 3rd’’, Baltimore, John Hopkins University Press, 1976.
- Hans Morgenthau, ‘’Politics Among Nations’’, McGraw-Hill, 1992.
- R.Snyder, H. Bruck & B. Sapin, ‘’Foreign Policy Decision-Making’’, New York: The Free Press, 1963.
- Stephen Walt, ‘’The Origins of Alliances’’, Cornell University Press, 1987.
- Robert Gilpin, ‘’Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’’, Εκδόσεις Ποιότητα.
- Αχμέτ Νταβούτογλου, ‘’Το Στρατηγικό Βάθος, η Διεθνής Θέση της Τουρκίας’’, Εκδόσεις Ποιότητα, 2010.
[1] Οι σύγχρονες θεωρίες των αποφάσεων τείνουν να επικεντρώνονται όχι στο πως ενεργούν τα κράτη ως αφηρημένες έννοιες, αλλά στην συμπεριφορά του ατόμου ή των ατόμων που λαμβάνουν τις αποφάσεις της εξωτερικής πολιτικής. Αυτά τα άτομα ονομάζονται ‘’ελίτ’’. R.Snyder, H. Bruck & B. Sapin, ‘’Foreign Policy Decision-Making’’, New York: The Free Press, 1963, σελ 65.
[2] Hans Morgenthau, ‘’Politics Among Nations’’, McGraw-Hill, 1992, Τμήμα 3.
[3] Η Υψηλή Στρατηγική είναι η χρήση όλων των διαθεσίμων μέσων ενός κράτους, στρατιωτικών, διπλωματικών, οικονομικών κλπ, για την επίτευξη των πολιτικών του σκοπών, εν όψει μιας πραγματικής ή ενδεχομένης συγκρούσεως. Edward Luttwak, ‘’The Grand Strategy of the Roman Empire from the 1st Century AD to the 3rd’’, Baltimore, John Hopkins University Press, 1976.
[4] Robert Gilpin, ‘’Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’’, Εκδόσεις Ποιότητα, σελ 218-230.
[5] Hans Morgenthau, ‘’Politics Among Nations’’, McGraw-Hill, 1992, σελ 172-176.
[6] Stephen Walt, ‘’The Origins of Alliances’’, Cornell University Press, 1987, σελ 171.
Λέξεις εντοπισμού: #Βιβλίο #Τουρκία
